Warszawa

„Gdzie ty, święta przeszłości macierzystej ziemi,
Przeminęłaś na świecie, jakby snem prześniona.
Któż to potrafi dzisiaj wyczytywać biegle.
Na staroświeckiej książce lub na starej cegle.
Kto mrok zapadłych czasów odświetli choć trocha?
Chyba serce pobożne co praojców kocha.
Na czas wywoła z grobu cmentarzowe rzesze
I z gruzów rumowiska skrę życia wykrzesze.”

Władysław Syrokomla „Margier”

Po kataklizmach dwóch wojen światowych, które doprowadziły do nieodwracalnych zniszczeń w zasobach dziedzictwa kulturowego i materialnego naszego kraju, ważna jest nasza narodowa tożsamość, szacunek do dziedzictwa i przeszłości oraz zachowanie pamięci. Jak powiedział św. Jan Paweł II „Naród, który traci pamięć, traci swoją tożsamość.”

Cennym źródłem tożsamości miasta są grafiki oraz obrazy ukazujące architekturę Warszawy przedwojennej i powojennej, znajdujące się w kolekcji Działu Zbiorów Sztuki Realizmu Socjalistycznego. Prace te stanowią wartość samą w sobie. Dają nam cenne informacje poznawczo-historyczne, dokumentując przestrzenie urbanistyczno-architektoniczne Warszawy.

Miasto jest strukturą, która wiąże przeszłość z przyszłością jak żadna inna przestrzeń. Architektura Warszawy sprzed 1939 roku różni się od tej w dniu dzisiejszym. W okresie międzywojennym architektura nawiązywała do dawnej Rzeczypospolitej. Nastąpił nawrót do polskiego klasycyzmu, a nawet renesansu. Fotografie Warszawy i filmy z 1936 roku oraz późniejsze świadczą o tym, że stolica posiadała wspaniałą architekturę. W latach 30. XX wieku były stosowane rozwiązania modernistyczne i styl awangardowy. Warszawa była nawet nazywana przez zagranicznych gości Małym Paryżem. Wtedy naprawdę była sławna i wspaniała, miała prawdziwie światowy styl. Ta elegancja, te ogrody, kamienice, lokale, kawiarnie i dancingi...

Wśród grafik w kolekcji Działu Zbiorów Sztuki Realizmu Socjalistycznego jest praca Dariusza Wąsowskiego pt. „Plac Zamkowy”, pochodząca z jego cyklu graficznego „Stara Warszawa”. Wykonana została techniką akwaforty, wypełnianej akwarelą. Grafika ukazuje wygląd ówczesnego miasta, jakże odmienny od dzisiejszego. Dzięki niej można zapoznać się z historią miejsca. Przedstawia Plac Zamkowy w Warszawie w latach 30. XX wieku, z kolumną Zygmunta III powstałą w 1644 roku. Tło stanowią kamienice na Starym Mieście. Na tle budynków widoczne są dwie bryczki konne. Dominantą krajobrazową jest kamienica przy ulicy Krakowskie Przedmieście 93, znajdująca się po lewej stronie. Kamienica ta już nie istnieje, została zburzona podczas II wojny światowej. Nie została odbudowana, więc możemy ją podziwiać jedynie na archiwalnych dokumentach. Warto również zwrócić uwagę na kolumnę Zygmunta III. Analizując Plac Zamkowy pod względem historycznym należy wspomnieć, że w latach 1854–1929 kolumnę Zygmunta III otaczała fontanna. Na naszej grafice fontanna ta jest już niewidoczna, ponieważ w latach 1929–1931, podczas prac renowacyjnych, przywrócono otoczeniu kolumny pierwotny wygląd, usuwając basen, trytony i balustradę. Po II wojnie światowej zabudowa Placu Zamkowego została zrekonstruowana w zmienionym kształcie i niekompletnie.

Przedwojenna Warszawa jest dziś legendą. Z dawnego miasta zachowały się tylko pojedyncze miejsca, ale pozostały jeszcze pocztówki, fotografie, grafiki, obrazy, teksty. Filmowcy, malarze, pisarze chętnie przywołują dawny obraz stolicy, próbując przedstawić jej utracone piękno, siłę i wielkomiejski charakter.

Dariusz Wąsowicz (1910–1973), w latach 1929–1931 studiował w Institiut Supérieur de Commerce de l’Etat w Antwerpii. Dyplom obronił w 1931 roku. Następnie w latach 1935–1939 kształcił się na Wydziale Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1939–1944 w prywatnej pracowni Rafała Wąsowicza w Warszawie. Podróżował do Belgii i Wielkiej Brytanii. W latach 1951–1955 kierował Pracownią Grafiki Związku Polskich Artystów Plastyków oddziału warszawskiego. Malował olejno i akwarelą, zajmował się także grafiką warsztatową (autolitografia i techniki metalowe). Tworzył pejzaże, weduty, martwe natury. Był autorem cyklu graficznego „Stara Warszawa” oraz cykli malarskich „Wieś polska i praca”, „Martwe Natury”, „Pejzaż górski”, „Pejzaż mazowiecki”. Uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych, m.in. w X Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w 1954 roku w Radomiu czy w I Biennale Grafiki w 1960 roku w Krakowie. Często wystawiał swoje prace w galeriach warszawskich oraz na targach we Florencji. Jego prace znajdują się w zbiorach m.in. Muzeum Narodowego w Warszawie, Ossolineum we Wrocławiu, w St. Philomena’s School Carshalton czy Surrey w Wielkiej Brytanii.

Opr. Marta Grzeszczak-Szyszka